وضعیت اقلیمی شهر شیروان

اقلیم شیروان

وضعیت اقلیمی شهر شیروان

اقلیم یکی از شاخصهای مهم در صنعت توریسم می باشد . اقلیم شمال دما , بارش , باد ساعات آفتابی و یا خشکی یک منطقه می باشد. اساساً درجات حرارت تقریبی بین 25-20 درجه بهترین شرایط دمایی برای جهرانگردان است که به آن دمای آسایش (اقلیم آسایش) گفته می شود . تغییرات فصلی آب و هوایی چه در مبداء و چه درمقصد منجر به نوسانات قابل ملاحظه ای د رروند های جهانگردی می گردد که این امر می بایست مورد توجه مدیران و برنامه ریزان این صنعت قرار گیرد .

مطالعات و بررسی های انجام شده درباره ویژگی اقلیمی منطقه شیرولن نشان می دهد , این منطقه به طور کلی منطقه ای کوهستانی و آب و هوایی نسبتاً سرد در زمستان و معتدل در تابستان است . د رزمستان این منطقت تحت تاثیر آنتی سیکلون سیبری قرار می گیردبه طوری که هوای آن خشک آرام و سرد می شود . جبهه های کم فشاری که منشا آنها در مدیترانه شرقی است . غالباً به این منطقه می رسد و در اینجا از شدت آن کاسته می شود ولی در هر حال بارندگی های ین منطقه مربوط به همین جبهه ها می باشد . این شرایط بیشتر تحت تاثیر دو عامل فراهم آمده است .

الف ) جبهه های هوایی که این منطقه را تحت تاثیر قرار می دهند , شامل جبهه های وایی غربی و جبهه های پر فشار شرقی .
ب ) شرایط محلی بویژه ارتفاعات و جهت آنها

مهمترین شاخص اقلیمی در منطقه مورد مطالعه به شرح زیر می باشد:

- درجه حرارت

اطلاعات اخذ شده از دستگاه سینوپتیک نوده طی سالهای 1367 تا 1382 بیانگر آن است که زمستانهای سرد تا بسیار سرد و تابستانهای معتدل از ویژگیهای اقلیمی این منطقه است . تیر ماه با متوسط دمای 24 درجه سانتیگراد گرمترین ماه سال و دی ماه با 3/0 – درجه سانتی گراد سردترین ماه سال می باشد . حداکثر مطلق درجه حرارت 8/35 درجه سانتیگراد در تیر ماه و حداقل مطلق 4/11- درجه سانتیگراد در بهمن ماه به ثبت رسیده است(دامنه تغییرات 47 درجه سانتی گراد ) (اطلاعات اخذ شده از ایستگاه سینوپتیک نوده ) . متوسط درجه حرارت سالیانه در این شهرستان 3/25 درجه سانتی گراد می باشد.

گرم شدن هوا در بهار در این ناحیه نسبت به سایر مناطق خراسان آهسته صورت می گیرد . به طوریکه در فروردین متوسط درجه حرحرت ماهانه به حدود 7/11 درجه سانتی گراد می رسد . در پائیز نیز هوا به سرعت سرد شده و درجه حرارت متوسط مهر ماه از 6/13 درجه تجاوز نمی کند .

جدول شماره 12 و نمودار شماره 2 وضعیت درجه حرارت منطقه شیروان را درماههای مختلف نشان می دهند.
جدول شماره 12 – شاخصهای اقلیمی منطقه شیروان از سال 1367 تا 1382

مآخذ : اطلاعات اخذ شده از ایستگاه کلیماتولوژی نوده

نمودار شماره 2 – وضعیت درجه حرارت منطقه شیروان

- یخبندان

اهمیت تاثیر یخبندان , همچنین دوام و شدت آن در برنامه ریزیها , طرحهای عمرانی , کشاورزی و فعالیتهای توریستی و جهانگردی و ... کاملاً روشن و آشکار است . این عامل می تواند دوره انجام فعالیت های زراعی را محدود کند .
بر اساس بررسی های بدست آمده از اطلاعات و آمار ایستگاه سینوپتیک نوده ....شهرستان شیروان دارای دوره یخبندان 8 ماه است که معمولاً از اواخر مهر ماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه می یابد شدت یخبندان عمدتاً درماههای آذر , دی , بهمن و اسفند می باشد . حداکثر روزهای یخبندان در دی ماه اتفاق می افتد . متوسط روزهای یخبندان د رمنطقه شیروان 19 روز در سال است . ماههای اردیبهشت , خرداد , تیر, مرداد و شهریور فاقد یخبندان هستند .

- بارش

مقدار بارندگی متوسط سالیانه در شیروان در حدود 8/251 میلیمتر است . این میزان بارندگی به لحاظ مکانی در نقاط مختلف منطقه دارای توزیع یکسانی نمی باشد و به طور کلی میزان بارندگی در خطوط هم باران از شمال بخ جنوب تقریباً به نصف کاهش می یابد . میزان بارندگی سالانه در دشت شیروان 7/254 میلیمتر و د رحضه آبریز شد بارزو و کوهستان های شمال شرق (دهستان جیرستان و سیوکانلو) 423 میلیمتر می باشد (مهندسین مشاور مهاب قدس)
این میزان بارندگی به لحاظ زمانی نیز توزیع یکسانی ندارد بطوریکه بیشترین بارش در اسفند ماه با 3/47 میلیمتر و کمترین بارش در مرداد با 6/3 میلیمتر است . از نظر توزیع فصلی , بر اساس گزارش مطالعات دشتهای شیروان – قوچان 2/39 درصد بارش سالانه در بهار 5/35 در صد در زمستان , 21 درصد در پاییز و 3/4 در صد در تابستان بوده است به طور متوسط شروع بارندگی در منطقه 23 آبانماه و خاتمه آن 4 خرداد ماه و طول دوره از اواخر پاییز تا اوایل بهار به صورت برف می باشد.

جدول شماره 12 و نمودار شماره 3 وضعیت بارندگی منطقه شیروان را در سالهای 1367 تا 1382 نشان می دهد .

- وضعیت بادها

علت اصلی تغییرات آب و هوای منطقه , تداخل جبهه های مختلف آب و هوایی است که از غرب و شمال غرب و شمال شرق منطقه شیروان را تحت تاثیر قرار می دهند. از جمله این بادها بادهای صحرایی ترکمنستان هستند که بیشتردر جهت شمال شرق – جنوب غربی می وزند که در زمستان سرد و خشک و در فصل گرم , گرم و خشک هستند این بادها در شیروان به باد «آییش» معروفند که باعث خشکی گیاهان و زمینهای زراعی د رفصل گرم می شوند . همچنین بادهای ملایم مرطوب در جهت غربی – شرقی از طرف دریا ی مازندران می وزند که در محل به باد «دولان» معروف است و به علت وجود رطوبت موجب سبزیو خرمی گیاهان می گردد.(مقیمی 1370 : 19)
نتایج بدست آمده از ایستگاه هواشناسی سینوپتیک قوچان که از لحاظ جغرافیایی دارای شرایط یکسانی با شهرستان شیروان است نشان می دهد باد غال بدشت شیروان در فصل بهار باد جنوب شرق , در تابستان بادهای شرقی بادهای شرقی و شمال شرقی , درپاییز جنوب شرقی و شمال غربی می باشد که علت عمده آن جهت قرار گیری ارتفاعات شمالی و جنوبی شیروان شمال غرب – جنوب شرق است .

- توده های هوایی

منطقه شیروان را چندین توده هوایی تحت تاثیر قرار می دهند. که مهمترن آنها عبارتند :

1- توده هوایی سرد آنتب سیکلون سیبری که معمولاً از طریق ترکمنستان (شمال شیروان) و کوههای ذوالفقار وارد منطقه شیروان می شوند و باعث سرمای شدید اواخر زمستان می شوند بطوریکه برودت هوا را در شیروان تا -26 درجه سانتی گراد زیر صفر می برد و هوا را سرد و خشک و آرام نگه می دارد .

2- توده ها یی متشکل در مدار 30 درجه اقیانوس اطلس که از طریق اروپای شمالی و عبور از روی دریای سیاه و خزر و دریافت رطوبت زیاد , از قسمت شمال وارد منطقه شیروان می شو دکه این توده هوایی , سرد و مرطوب بوده و باعث بارش برفهای سنگین در زمستان می شود.

3- وجود بیابانهای خشک و کوهستانی کشور پاکستان و دشتهای جنوبی کشور افغانستان در فصل تابستان مرکز کم فشاری را ایجاد می کند. که جابجایی هوا باعث وزش باد از سمت شمال شرقی در ناحیه شمال خراسان می گرد که این باد در شیروان به آییش معروف است .

4- توده هوایی مازندران که از طریق دره های حاصله بوسیله رود اترک , شیروان را تحت تاثیر قرار می دهد که باعث بارندگی و همچنین وزش باد شمال – غربی جنوب شرقی به نام دولان می گرد که به علت وجود رطوبت موجب سرسبزی و خرمی گیاهان در بهار و تابستان می شود.
توده ها ی هوای کم فشار یکه منشا اصلی آنها در مدیترانه شرقی است معمولاً خراسان را تحت تاثیر قرار می دهند که البته د رمنطقه شیروان از شدت آن کاسته می شود , اما به هر حال یکی از جبهه های بارش در این منطقه محسوب می شود.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی می تواند به عنوان یک جاذبه اصلی گردشگری مطرح باشد . ارتباط نزدیکی بین پوشش گیاهی وحیات وحش وجود دارد , به گونه های که گردشگران نمی توانند یکی از آنها را از دیگری جدا کنند پوشش گیاهی در شهرستان شیروان اغلب به صورت استپ کوهستانی می باشد . فقط در منطقه سرداب و سرانی در شمال شهرستان شیروان بقایای جنگلهای گذشته را می توان مشاهده کرد , که امروزه مورد حمایت قرار گرفته اند . همچنین منطقه حفاظت شده گلول با مساحت تقریبی 27 هزار هکتار در 70 کیلومتری شمال شهر شیروان در حد مرز ایران و جمهوری ترکمنستان قرار دارد. منطقه فوق از تاریخ 27/04/1350 تحت عنوان پارک ملی سرانی مورد حفاظت بوده و در سال 1359 به منطقه حفاظت شده تبدیل شده است .

این منطقه دارای جنگلهای تنک «ارس» (سرو کوهی) و مراتع سر سبز است . دیگر گیاهان منطقه عبارتند از : کوکر , زالزالک , سیاتلو , طردآلوی کوهی و .... همچنین گیاهان صنعتی و داروی شامل قسمتی از شیره باریچه از آن استخراج می شود و گون که کتیرا از آن به عمل می آید . شیرین بیان و خارشتر و .... در محدوده فوق یافت می شود .
پوشش گیاهی استیی منطقه متنوع است . به طوریکه بسیاری از گیاهان ایران در آن یافت می شود. مهمترین این گیاهان عبارتند از :
- خار شتر ,که در تمام منطقه نیز مشهود است
- تلخک که در مناطقی همچون سرخس , تربت جام و تایباد نیز دیده می شود.
- درمنه که در تمام نقاط ایران مشهود است
- گون و همچنین تعداد زیادی از گیاه خانواده های مختلف مانند کنگر , مخلصه , ریواس و ... هم دیده می شود . برخی از گیاهان در مقابل عوامل نامساعد طبیعی مقاومت زیادی نسان می دهند و همین گیاهان می باشند که برای بهبود وضع مراتع امیدوار کننده می باشند. مراتع نیز بر اثر چرای مفرط و بی رویه و دیگر عوامل , در منطقه تخریب و یا در حال تخریب می باشند . به طوری که مرتع درجه یک و یا مراتع عالی وجود ندارند . مراتع خوب شهرستان شیروان در شمال و شمال شرقی این شهرستان در ارتفاعات گلول واقع شده اند و مراتع متوسط در ارتفاعات جنوبی شهزستان و خمچنین بخشی از کوههای شمالی قرار دارند و مراتع فقیر (مشاهدات متسقیم – و نیز مطالب برگرفته از طرح جامع شیروان و کتاب جغرافیای تاریخی شیروان) نیز عمدتاً در اطراف روستاها و دشت شیروان که چرای بی رویه و مفرطی صورت می گیرد شده اند . عرصه منابع طبیعی شهرستان شیروان به تفکیک مراتع , جنگلها و بیابانها به شرح ذیل است : (توسعه شیروان)



مراتع :

مجموعه وسعت مراتع شهرستان 20020 هکتار معادل 3/85 درصد از کل منابع طبیعی شهرستان بوده و از زیر بخشهای مندرج در جدول 13 تشکیل شده است .


نوع مرتع
مساحت (هکتار)
تولید علوفه خشک
درصد از مراتع شهرستان
مراتع خوب
40000
12000
8/13
مراتع متوسط
14000
280000
3/48
مراتع فقیر
110020
9902
9/37
جنگلها :

شهرستان شیروان 4/4 درصد جنگلهای استان را دارد که صرفاً جنگل ارس است .

منابع آب :
منبع اصلی تغذیه آبهای زیر زمینی منطقه مورد مطالعه رودخانه بارزو می باشد . این رود خانه از ارتفاعات شمال شیروان سر چشمه می گیرد و پش از عبور از شهرستان شیروان به رود اترک می پیوندد . رودخانه بارزو پرآبترین شاخ رود اترک در قسمت علیای ان است و در حوضه آبریز شیروان بیش از 90 درصد سطح آن در ارتفاع بالاتر از 2000 متر از سطح دریا قرار دارد وچون لااقل 7 ماه از سال آب رودخانه تماماً برای آبیاری زمینهای دشت مصرف می گردد , لذا در تغذیه سفره آب زیر زمینی دشت شیروان اهمیت اساسی دارد . وسعت حوضچه آبریز رودخانه تا محل تلاقی با رود اترک 3/1014 کیلو متر مربع می باشد و حد اکثر دبی غبر سیلابی آن 3000 و حداقل دبی غیر سیلابی آن حدود 333 لیتر در ثانیه است . حجم کل آب جاری شده د رنیمه مرطوب سال از آذر تا خرداد 56/ 19 میلیون متر مکعب و حجم کل آب جاری شده نیمه خشک سال از خرداد تا آذر ماه 4/10 میلیون متر مکعب است.
رودخانه دیگری که در شت شروان جاری است اترک می باشد که در قسمت جنوبی دشت از شرق به طرف غرب در جریان است و با توجه به اینکه در فصل خشک این رود خانه فاقد آب در قسمت شرقی تا مرکزی دشت شیروان می باشد لذا در آبیاری دشت در منطقه مورد مطالعه اهمیت چندانی ندارد وچون سطح آب زیر زمینی دشت شیروان در قسمت شرقی و مرکزی دشت پایین تر از بستر رودخانه اترک است در این ناحیه رودخانه اترک حالت زه کشی نداشته و فقط در انتهای غربی دشت در رضا آباد است که بستر رودخانه پایین تر از سطح زیر زمینی دشت شیروان قرار دارد و در این قسمت رودخانه مشابه زهکش دشت عمل می نماید به طوریکه آب موجود در رودخانه در فصل خشک نتیجه تخلیه سفره های آبهای زیر زمینی بخش غربی دشت شیروان است .

لازم به ذکر است که در حال حاضر از منابع آب زیر زمینی دشت شیروان از طریق چاه های عمیق حفر شده در این محل دشت حداکثر بهره برداری صورت می گیرد بطوریکه آب زیر زمینی دشت به علت بهره برداری بیش از حد در سالهای اخیر هر ساله افت بیشتری می نماید.

از نظر کیفیت آب زیر زمینی دشت شیروان بایستی متذکر شد که از شهر شیروان تا انتهای غربی دشت آبهای سولفات سدیک می باشد و لی در مجموع آب های موجود دارای کیفیت نسبتاً خوبس جهت آبیاری کشت و زرع می باشد. (مطالعات خاکشناسی نیسمه تفصیلی بارزو : 22)



بررسی نواحی حساس وارزشمند زیست محیطی شهر و حومه شیروان اکوسیستم ارزشمند منطقه شیروان از جمله مناطق حفاظت شده غارها , ییلاقات, رودخانه ها وچشمه ها در ارتفاعات ودامنه های آن نواحی حساس وارزشمند زیست محیطی را به وجود آورده اند. این مناطق به دلیل دارا بودن تنوع پدیده های زیستی دارا ی قابلیت گردشگری طبیعی (اکوسیستم), علمی , پژوهشی و آ»وزشی هستند . این نواحی حساس و ارزشمند زیست محیطی در تقسیم بندی ذیل قابل بررسی می باشند.

مناطق حفاظت شده :
مناطق حفاظت شده به محدوده ای از متابع طبیعی اعم از جنگل , مرتع , دشت , کوهستان و رودخانه اطلاق می شوود که بیانگر مظاهر طبیعی هستند که به منظور حفاظت پوشش گیاهی وحیوانی در ظرایط کاملاً طبیعی و تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند , علی رقم نظارت و کنترل , این مناطق مجاز به بهره برداری و بهره وری معقول از قابلیتهای موجود در مناطق حفاظت شده به منظور حفظ و تکثیر تسل جانوران و حشی و حفظ و احیای رستنیها را دارد. در منطقه مورد مطالعه , منطقه حفاظت شده گلول و سرانی یکی از مناطقی است که که به لحاظ زیست محیطی دارای آی و هوایی سرد و نیمه خشک است و در زمستانها اغلب بابارش شدید برف همراه است که همه ساله گردشگران زیادی از این منطقه دیدن می کنند . مهمترین زیستگاه کل و بز در منطقه حفاظت شده گلول د ر « زوی علم , زوی قورل و قاپلان » قرار دارد . خمچنین این منطقه محل زیست گونه های حیوانی شامل قوچ ,میش اوریال,پلنگ ,گربه وحشی,خوک وحشی,سمور سنگی ,روباه ,شغال ,سنجاب درختی , خرگوش و انواع پرندگان و خزندگان می باشد . پوشش گیاهی منطقه شامل درختان ارس ,زرشک,کرکو,گون,درمنه و انواع گرامینها است. علاوه بر این جاذبه های دیدنی منطقه با توجه به بوته ها خشکیده گون پوشانده شده و از آب آن برای شرب دام در فصول گرم سال استفاده می شود . این برفها در تمام طول سال برف داشته و جلوه های زیبا و دیدنی دارند .

ییلاقات :
منطقه شیروان با توجه به ویژگیهای خاصی جغرافیایی و کوهستانی بودن منطقه مذکور و دره های پر آب دارای یلاقات بسیار خوش آب وهوا و دیدنی است , که مهمترین این مناطق عبارتند از : ییلاق زوارم ,ییلاق گلیان , ییلاق اوغاز , ییلاق گلیل نامانلو و ییلاق استخری . از میان ییلاقات نامبرده , ییلاق زوارم و گلیان در محدوده طرح واقع شده است.